|
|
U bevindt zich hier: Home > Artikelindex > Klokken & horloges > Klokken & horloges T t/m Z
Tafelklokken
Toen Huygens in 1656 patent kreeg op het slingeruurwerk, liet hij zijn vinding construeren in een tafelklok. Hiermee was de klok geboren die men algemeen aanduidt als het Haagse klokje. Het werd de stamvorm van veel 18de eeuwse vormen, die beginnen met de Franse pendule réligieuse, de Engelse bracket clock - in Nederland bekend als Engelse tafelklok - en verder de Franse console-klok, de cartel, de pendule de parquet en de pendule de cheminée. De Fransen hebben zich altijd uitgeleefd in fantasierijke kasten. Vandaar dat bij ons het woord pendule in verband wordt gebracht met schoorsteenklokken met kasten van bijzonder uitvoerige samenstelling. De 18de eeuwse Nederlands-Engelse tafelklok is zeer rijk uitgevoerd en voorzien van slagwerk, kalenderwerk, speelwerken of carillons en bewegende figuren.
.
| 
Telleruhr
(Du.) Wandklok in de vorm van een fraai bewerkt bord, waarschijnlijk ontstaan omstreeks 1600 in Augsburg of Neurenberg. Het type wordt in de 17de eeuw ook veel in Wenen gemaakt en wordt tot in de tweede helft van de 18de eeuw geproduceerd. De frontplaat vertoont dikwijls fraai drijfwerk en is meestal verguld of verzilverd. De cijferring is van zilver of tin; de wijzer of wijzers zijn in sierlijke vormen gezaagd. Telleruhren hebben bijna altijd een veeruurwerk, aanvankelijk met een balans als regelorgaan, later doorgaans met een korte slinger die vóór de wijzerplaat is aangebracht (Kuhschwanzpendel).
. |
Temple d’amour
(Fr.) Pendule in de vorm van een klassieke Griekse of Romeinse tempel uit het 18de eeuwse classicisme, voorzien van een tweetal in het horizontale vlak draaiende cijferringen, één voor de uren en één voor de minuten. ln de ruimte tussen de zuilen is een stenen of bronzen cupidootje geplaatst. Het uurwerk is bovenop het tempeltje aangebracht.
. |
Terugwerkende gang
Bij de terugwerkende gang wordt het kroonrad bij iedere beweging iets teruggeduwd. Tot de terugwerkende gangen rekent men de spillegang, de Clement- of hakengang en de Kreuzschlagunruh.
. |
Tête de poupée
(Fr.) Pendule de cheminée stammend uit Frankrijk, ca. 1680. De kast met getoogde kap toont enige gelijkenis met een hoofd vanwege de twee oorvormige ornamenten aan weerskanten. De klok staat op een sokkel met pootjes; de decoratie bestaat uit inlegwerk in Boulle-techniek van tin, schildpad en messing.
. |
Torenuurwerk
Groot uurwerk, meestal van ijzer, gebouwd voor een kerktoren of openbaar gebouw.
. |
Tourbillon
(Fr., lett. werveling) Uitgevonden in 1801 door de Franse horlogemaker Abraham Louis Breguet. Mechaniek in een horloge of chronometer ter compensatie van ongelijkmatigheden van het evenwicht van de balans, veroorzaakt door spanningen in het metaal, die ontstaan door voortdurende temperatuurwisselingen. Een vereenvoudiging van de tourbillon werd ca. 1895 ontworpen door de in Londen werkzame Deense horlogemaker Bonniksen en is bekend onder de naam carrousel.
. |
Trompeteruhr
Schwarzwälder klok uit het midden van de 19de eeuw, waarbij de uren en soms ook de kwartieren worden aangegeven op de manier van de koekoeksklok. Op het moment van het tijdsignaal gaat een deurtje open en komt een trompetterfiguurtje naar buiten.
. |
Turkse klokken en horloges
Werden vanaf ca. 1680 - voornamelijk in Engeland - gemaakt voor export naar Perzië, Egypte en de Balkanlanden onder Turks bewind. De uurwerken werden doorgaans niet door de toonaangevende uurwerkmakers gemaakt; het zijn veelal tafelklokken, opvallend door hun rijke, soms overdadige versiering, staande klokken en lantaarnklokken. Ze zijn als zodanig herkenbaar door de wijzerplaat met Turkse cijfers en Turkse ornamenten.
. |
Türmchenuhr
(Du.) Vergulde metalen tafelklok in de vorm van een toren op rechthoekige voet, vanaf ca. 1560 tot het midden van de 17de eeuw gemaakt in Duitsland (Neurenberg, Augsburg), Frankrijk en Italië. Aanvankelijk met geheel ijzeren, na 1560 met messing uurwerk, soms ook uit een combinatie van beide. Het echappement bestaat
uit de in die tijd onvermijdelijke spillegang met balans of foliot. Een enkele maal komt de klok voor als wandklok met gewichten.
. |
Twentse stoelklok of Goorse klok
De Twentse stoelklok of Goorse klok werd vanaf 1680 in Goor gemaakt, waar de families Bakker en Ter Swaeck werkzaam waren. Deze klok heeft een grotendeels ijzeren uurwerk, in tegenstelling tot de Zaanse, Friese en Groningse typen, die voornamelijk uit brons bestaan. De Twentse stoelklokken hebben een ankergang met lange slinger. De kap draagt geen ornamenten, de kast wel. Het houtwerk is beschilderd.
. |
Uhrenmännchen
Zie Schwarzwälder Schaufensterfiguren.
.
Urnpendule of vaaspendule
Pendule in de vorm van een vaas of urn, voortgekomen uit het 18de eeuwse classicisme (Lodewijk XVI). Aanvankelijk bestond de tijdsaanwijzing uit een draaiende cijferring rondom de bovenrand van de vaas (pendule à cercles tournants). De vaas vormde vaak het middelpunt van een of meer classicistische figuren, bijv. de drie Gratiën.
. |
Veerton of veertrommel
Zie Snek
.
Veilleuse
(Fr.. nachtwaakster) Tafelklok voorzien van een olielichtje, zodat men in het donker de tijd kon aflezen (empire). Ook een type canapé en een nachtlampje worden zo genoemd.
. |
Virgulegang of kommagang
Behoort tot de rustende gangen voor horloges uitgevonden door Jean André Le Paute of door Pierre Augustin Caron, meestal voorkomend in de uitvoering van Jean Antoine Lépine uit ca. 1780. De werking is in principe gelijk aan de cilindergang, maar de wrijving is geringer omdat de cilinder een zeer kleine diameter heeft.
. |
Vrije gang
Bij de vrije gang wordt het gangrad door de gangregelaar beurtelings aangeraakt en losgelaten. Bekende vrije
gangen zijn de chronometergang, de vrije of Engelse ankergang die ook Mudgegang wordt genoemd (1765), de Zwitserse ankergang en de penankergang. Deze vrije gangen werden uitsluitend in horloges en scheepschronometers toegepast
. |
Waag
Zie Balans.
.
Weense regulateur
Oostenrijkse wandklok met lange slinger, omstreeks het midden van de 19de eeuw ontwikkeld uit de Laterndluhr. Dit precisieuurwerk is voorzien van stelschroeven aan de onderkant van de kast en de mogelijkheid van nauwkeurige slingerafstelling. De kast is helemaal recht, maar de kap is gebogen en wordt dikwijls bekroond met een in hout gesneden adelaar of andere vogel. De voorkant wordt afgesloten door een glazen deur over de volle lengte; de zijkanten zijn eveneens met glazen ruitjes afgedekt. De slingerstaaf is meestal van zwartgelakt dennenhout, met messing slingerschijf. Komt zowel zonder als met slagwerk voor en soms met kwartierslagwerk (aangedreven door drie cilindrische gewichten van messing). Email wijzerplaat, meestal met secondenwijzer. De kasten zijn van mahonie of gefineerd en tegen het eind van de eeuw steeds overdadiger voorzien van houtsnijwerk.
. |
Windmill watch
(Eng.) Horloge met duplexgang dat, om de aandacht te vestigen op het éénmaal per seconde verspringen van dit echappement, is voorzien van een zeer grote secondenwijzer. De geëmailleerde wijzerplaat is beschilderd met een landschapje met molen; de wieken bewegen met het uurwerk mee.
. |
Wing-lantern clock
Engelse lantaarnklok waarbij de korte slinger tussen gaand en slagwerk is aangebracht. De ruim buiten de klokkast uitslaande slinger is ondergebracht in een ombouw die de contouren van de slinger in zijn uiterste stand weergeeft, zodat er dwars door de rechthoekige klokkast een omgekeerde waaiervorm is geprojecteerd die aan weerszijden buiten de klokkast uitsteekt (wings).
. |
Zaagslagwerk
Bij het in 1675 door de Engelsman E. Barlow uitgevonden zaagslagwerk volgt het aantal slagen uit de stand van het trap- of snekrad, dat vast is verbonden met het uurrad.
. |
Zaaguurwerk
Klok die door zijn eigen gewicht wordt aangedreven met behulp van een tandheugel. Deze loopt in verticale richting door het uurwerk en grijpt in het benedenrad. Het opwinden geschiedt door het uurwerk weer langs de tandstang omhoog te schuiven. De looptijd bedraagt een etmaal. Het systeem stamt uit het eind van de 16de eeuw. Een 18de eeuwse variatie, waarbij de klok klimt, heeft de zwaartekracht als aandrijkracht laten varen. Dit type wordt aangedreven door een veer die is afgelopen als de klok helemaal boven is aangeland. Het opwinden geschiedt door de klok langs de tandheugel omlaag te duwen.
. |
Zaanse klok
Sterk verwant aan de lantaarnklok zijn onze stoelklokken, waarvan het Friese en Zaanse model het populairst zijn geworden. Het oudst is de Zaanse stoelklok. Het uurwerk rust met klosvoeten op een console, die aan een wandplank is bevestigd. In deze plank is een slingerruimte uitgespaard; het slingergewicht - vaak een ruiterfiguurtje - is zichtbaar achter een slingervenster. Aanvankelijk was de wandplank rechthoekig met een op een halsgevel lijkende bovenkant met zadeldakje. Later kreeg de plank zwierige bochten. De kap wordt bekroond door een houten front of metalen en vergulde ornamentjes, vaak in de vorm van Geloof, Hoop en Liefde of Atlas. Het uurwerk blijft volledig zichtbaar en is aan de zijkanten voorzien van ajourgegoten ornamenten. De slinger van de verticale spillegang is aan de wandplank opgehangen en door middel van een gaffel met de spil verbonden. Bekende klokkenmakers in de Zaanstreek waren Koogies, Koppies, Volger en Engel. Zaanse klokken werden tot ver in de 18de eeuw gemaakt.
. |
Zappler
(Du., lett. spartelaar) Tafelklok met korte, nerveus tikkende slinger vóór de wijzerplaat (Kuhschwanzpendel), ontstaan in de 18de eeuw in Oostenrijk en Zuid-Duitsland als een variant van de Telleruhr, waarvan hij zich onderscheidt door pootjes en een aan de achterkant bevestigde steun.
. |
Zonneklok
Klok met houten, bladvergulde kast die in de vorm van zonnenstralen is uitgesneden. Dit type klok stamt uit de tweede helft van de 18de eeuw en werd in de tweede helft van de 19de eeuw veel geïmiteerd.
. |
Zwitserse ankergang
Bestaat uit een anker met een zeer beperkte bewegingsvrijheid dat de impuls doorgeeft aan een balanswiel, zodat alleen contact bestaat tussen regelorgaan en echappement tijdens de impuls (vrije gang).
. |
Klokken & horloges alfabetisch gedeelte
A - B - C - D - E - F - G - H - I - J - K - L - M - N - O - P - Q - R - S - T - U - V - W - X - Y - Z
.